ახალი ინსტიტუციონალიზმი - დეფოლტი თუ პერსპექტივა? ნაწილი 4

მესამე გამოფენად შერჩეული ანდრეა ფრეიზერის A Society of Taste (გემოვნების საზოგადოება) სრულიად განსხვავებული პროექტი იყო. არტისტი ინსტიტუციას იყენებს, როგორც სოციოლოგიური კვლევის საგანს. პროექტი დაიწყო ინტერვიუებით, რომელიც ფრეზერმა ქუნსთვერაინის დირექტორთა საბჭოს ცხრა წევრისგან აიღო. 27-საათიანი რედაქტირებული და დაბეჭდილი მასალა ანონიმურად იყო წარმოდგენილი საგამოფენო დარბაზში. ინტერვიუში იყო ისეთი ტიპის კითხვები, როგორიცაა, მაგალითად: რა სერვისს სთავაზობს მიუნხენს ეს ორგანიზაცია? არის თუ არა ეს ორგანიზაცია განკუთვნილი მხოლოდ გარკვეული ტიპის აუდიტორიისთვის? ორგანიზატორებმა პასუხებს შორის გამოყვეს ასეთი: „ჩვენ ვართ გემოვნების საზოგადოების წევრები“. 90-წუთიანი რედაქტირებული ვერსია აკუსტიკური ინსტალაციის სახით წარმოადგინეს. გარდა ამისა, ფრეზერმა გამოფინა ბორდის წევრების საკუთრებაში არსებული ნამუშევრები ანონიმურად, მფლობელის შესახებ ინფორმაციის გარეშე.

ინსტიტუცია ფრეზერს აინტერესებდა, როგორც სივრცე, რომელიც ასახავს ბურჟუაზიული პუბლიკის სტრუქტურას. ხელოვნება აქ გაგებულია, როგორც კულტურული და სოციალური მოვლენა, რომელიც ექვემდებარება ანალიზს და შესწავლას. მაგრამ ფრეზერის მეთოდური მიდგომა რეალურად მიმართული იყო სერვისზე, რომელსაც ეს ინსტიტუცია უზრუნველყოფს, ვიდრე ხელოვნების ობიექტებზე. ეს მიუნხენისთვის სიახლე იყო და ამავე დროს კრიტიკის მიზეზიც. ოპონენტები მიიჩნევდნენ, რომ დოკუმენტური მასალის გამოფენის ფორმატში გადატანა იყო ნონსენსი, პროფანაცია. ფრეიზერის დამცველები კი, პირიქით, თვლიდნენ, რომ არტისტი სოციოლოგის როლში საინტერესოა და ამ პერსპექტივიდან ინსტიტუციის შესწავლა ხილულს გახდის არტისტული შემოქმედების შეზღუდვებს. ფრეიზერის პროექტი სტიმულს აძლევდა დისკუსიას იმის თაობაზე, ვისთვის და ვისი ინტერესებისთვის არსებობს ეს საჯარო დაწესებულება. ფაქტობრივად გამოვიდა, რომ დირექტორთა საბჭოს მთავარ მიზანს წარმოადგენდა საერთაშორისო რეპუტაცია და საპატიო ადგილი არტისტულ რუკაზე. მათი მხრიდან საზოგადოების ინტერესი ფაქტობრივად ნიველირებულია. ძალიან ბევრმა ფრეიზერი იმის გამო გააკრიტიკა, რომ მისი არჩევანი დირექტორთა საბჭოს წევრებით შემოიფარგლა და არ გავრცელდა ვიზიტორებზე.

ამ სამი გამოფენის მნიშვნელობა არ იფარგლება მარტო მიუნხენის მიერ მათ არმიღებაში ან კრიტიკულ დისკურსში, ამის გარდა, ისინი გვთავაზობენ მრავალი განსხვავებული არტისტული და კურატორული „ძირითადი დებულებების“ ნიმუშებს, რომლებიც ამ ორგანიზაციის მუშაობაზე აისახა. გამოფენები ტექნიკურად არქივის ბაზაზე განხორციელდა და ორგანიზატორებმა, ერთი მხრივ, არქივი გახსენეს და ხელმისაწვდომი გახადეს ფართო აუდიტორიისთვის და, მეორე მხრივ, წინა პლანზე წამოსწიეს არქივის მნიშვნელობა სოციალურ-პოლიტიკურ და კულტურულ კონტექსტში.

თუმცა პოლიტიკური სიტუაცია და იდეოლოგია არ იყო წარუმატებლობის მთავარი მიზეზი, არამედ ის, რომ ამ ინსტიტუციებმა ვერ შექმნეს და ვერ მოახერხეს იმ საზოგადოების მობილიზაცია, რომელიც საბოლოოდ მათი არსებობის გარანტი იქნებოდა. საზოგადოება, რომლისთვისაც მიუღებელი იქნებოდა პოლიტიკური თუ იდეოლოგიური შეუთავსებლობის მიზეზით ინსტიტუციის დახურვა, საზოგადოება, რომელიც დააკანონებდა ამ ინსტიტუტების პროგრამას.

ახლა განვმარტოთ, რატომ ვერ შეიქმნა აუდიტორია. ახალ ინსტიტუციონალიზმთან ასოცირებული ძირითადი მოთამაშეების უმრავლესობა იყვნენ მოკლე დროით მოწვეული კურატორები, რომლებმაც ადგილობრივ საზოგადოებასთან სტაბილური კონტაქტი ვერ დაამყარეს. ეს კი ყველა პოლიტიკური პროექტის წინაპირობაა. ჩარლზ ეშეს სოციალურ ჩართულობაზე აწყობილი კონცეფცია, რომლის მთავარი იდეა იყო პოლიტიზირებული საზოგადოების ან კონტრსაზოგადოების შექმნა, იმის გამო ვერ განხორციელდა, რომ ეშეს მუზეუმი ვერ გასცდა მცირე გათვითცნობიერებულ საზოგადოებას.

თუკი მიღწევებზე ვსაუბრობთ, ინსტიტუციური კრიტიკის ორი წარმატებული ტალღით ინსპირირებულმა ახალმა ინსტიტუციონალიზმმა მნიშვნელოვანი მეთოდები განავითარა არტინსტიტუციის სოციალ-პოლიტიკური ფუნქციონირების მიმართულებით. ზოგადად ეს შეიძლება ფორმულირდეს, როგორც მოხმარებაზე ორიენტირებულიდან დისკურსიული მოდელისკენ შემობრუნება, რომელიც ინსტიტუციურ პრაქტიკას კრიტიკული და პლურალისტური საზოგადოების სივრცის ფორმირებასთან აკავშირებს. როგორც აღვნიშნეთ, ამ ექსპერიმენტულ სივრცეში დისკუსიები, ვორქშოპები, კვლევები და პერფორმატიულად ინსტალირებული არქივები განიხილებოდა, როგორც გამოფენა. თუმცა, როგორც თვითონ ტერმინ -„ახალი ინსტიტუციონალიზმში“ არ არის პრეფიქსი „არტი“, ასევე დისკურსი, რომელიც ამ სივრცეში ვითარდებოდა, უფრო პოლიტიკური ფილოსოფიით და სოციალური მეცნიერებით იყო ნაკარნახევი, ვიდრე ხელოვნების თეორიით.

და კიდევ ერთი ასპექტი, რომელიც შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ახალი ინსტიტუციონალიზმის success story. მისი პროტაგონისტები დღეს წარმატებული და მოთხოვნადი პროფესიონალები არიან. ამ წარმატების ერთი განმარტება არის „მსგავსება“, რომელიც იკვეთება ფლექსიბურ 1990-იანი წლების ექსპერიმენტატორ კურატორსა და ახალი საზოგადოებრივი მენეჯმენტის იდეასთან. დროებით დაქირავებული გეოგრაფიულად ფლექსიბური კურატორი ერგება პროექტზე ორიენტირებული სახელმწიფო წყობის ეკონომიკურ კონდიციას, რომელშიც ახალ პროექტში მაღალი ხარისხის ადაპტირებულობით და პერსონალური მიძღვნილობით ჩართვა ძალიან დაფასებულია. რაც ეხება საფრთხეებს ამ ინსტიტუციების თვითრეფლექსურობა და პროცესზე ორიენტირი (როზეუმის გარდა) საშიშროებას უქმნიდა კურატორების მიერ მართვადი სისტემის შექმნას. ამ თემას პირველად 1972 წელს დანიელ ბიურენი შეეხო.

კურატორი, როგორც ავტორი (მხატვარი), ამ წინააღმდეგობრივი თემის აქტუალიზაცია ყველა გამომდინარე პერეპიტიით, ჰერალდ ზეემარის სახელთან არის დაკავშირებული (Questioning Reality — Image World Today რეალობის გააზრება - სახეხატების სამყარო დღეს) დოკუმენტა5 კასელი ,1972 )